του Στάθη Βασιλείου, ιστορικού
Τον Οκτώβριο του 1827 η επανάσταση στην Ελλάδα διήνυε ήδη τον έκτο χρόνο της και τα σημεία κόπωσης των επαναστατών είχαν γίνει πλέον αισθητά.
Μετά από πολλές αιματηρές αναμετρήσεις με τους Τούρκους και έχοντας καταγράψει ήδη δύο εμφύλιες συγκρούσεις μεταξύ τους, οι Έλληνες έριχναν τις τελευταίες τους δυνάμεις στην αντιμετώπιση του τακτικού στρατού του Χεδίβη της Αιγύπτου Μεχμέτ Αλή.
Η δράση του αιγυπτιακού στρατού, που από το 1825 είχε αποβιβαστεί στη νοτιοδυτική Πελοπόνησσο υπό την αρχιστρατηγεία του Ιμπραήμ πασά, θετού γιού του Μεχμέτ Αλή, έμελε να φτάσει την επανάσταση στα όρια της αντοχής της.
Το πειθαρχημένο αιγυπτιακό στράτευμα διέγραψε μια πορεία φωτιάς, καταστροφής και αίματος, διασχίζοντας τον Μωριά ουσιαστικά ανεμπόδιστο.
Οι Έλληνες αγωνιστές διαπίστωσαν με πολύ επώδυνο τρόπο ότι στις εκ παρατάξεως μάχες, τα τακτικά στρατεύματα δεν αντιμετωπίζονταν με την ευκολία που διεξάγονταν ως τότε οι μάχες με τα ελαφρά τουρκικά και αλβανικά «ασκέρια».
Το διεθνές περιβάλλον
Στο μεταξύ, στις ευρωπαϊκές αυλές, η κατάσταση του «ελληνικού ζητήματος» είχε μπεί πια σε νέα τροχιά εξελίξεων. Εγκαταλείποντας την παρωχημένη γραμμή της «μη επέμβασης» στα εσωτερικά της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, μία μετά την άλλη οι Μεγάλες Δυνάμεις άρχισαν να επιδεικνύουν όλο και μεγαλύτερη δραστηριότητα στο «ελληνικό ζήτημα». Καταλύτης υπήρξε η στάση της Ρωσίας, η οποία υπό τον νέο δυναμικό τσάρο Νικόλαο τον Α΄ έδειχνε αποφασισμένη να εκμεταλευτεί την αδυναμία της Υψηλής Πύλης να αντιμετωπίσει την επανάσταση των Ελλήνων και να «ανοίξει» τον αποκλεισμό της στη Μαύρη Θάλασσα προς την θερμή θάλασσα της Μεσογείου. Κάθετα αντίθετη στην προοπτική της εξόδου μιας δυναμικής Ρωσίας στον Μεσογειακό χώρο, η Αγγλία προσπάθησε να προσεταιριστεί αρχικά τον Ρώσο μονάρχη αλλά απέτυχε. Ο Βρετανός πρωθυπουργός Γεώργιος Κάνινγκ (George Canning) ανέλαβε και πάλι όπως και τα προηγούμενα έτη σημαντικές πρωτοβουλίες ώστε να αποτρέψει μονομερείς ρωσικές ενέργειες που θα μετέτρεπαν μια ελεγχόμενη μεσολάβηση σε γενικευμένο πόλεμο μεταξύ Οθωμανικής αυτοκρατορίας και ευρωπαίων. Η Γαλλία επίσης, άντιμετωπίζοντας από ετών την καχυποψία των Ευρωπαίων για το ναπολεόντειο παρελθόν της, επιζητούσε να μην μείνει περισσότερο μακρυά από το παιχνίδι και μάλιστα στον μεσογειακό χώρο, που θεωρούσε παραδοσιακά δικό της.
Η υπογραφή της Ιουλιανής Σύμβασης (6 Ιουνίου 1827) του Λονδίνου στόχευε ακριβώς στο να ελέγξει την αδιάκριτη βία μεταξύ των εμπολέμων και να χαλιναγωγήσει την ρωσική επεκτατικότητα προς τα Στενά. Ρωσική πολεμική μοίρα θα έπλεε προς την Ελλάδα αλλά θα δρούσε σε συνεργασία με την αντίστοιχη αγγλική και τη γαλλική υπό το γενικό πρόσταγμα του Βρεττανού ναυάρχου Εδουάρδου Κόδριγκτον (Edward Codrington), διοικητού της μοίρας της Μεσογείου. Η σύμβαση καλούσε τους εμπολέμους σε ανακωχή, και προέβλεπε τη ναυτική τους επιτήρηση από τους στολίσκους των τριών Δυνάμεων. Ειδικό άρθρο καθόριζε πως σε περίπτωση μη συμμόρφωσης των αντιμαχομένων, οι δυνάμεις θα ελάμβαναν μέτρα για τον εξαναγκασμό τους. Παρά τις προσπάθειες των διπλωματών να τονίσουν τον ανθρωπιστικό και ειρηνευτικό ρόλο του άρθρου αυτού, η ενέργεια αυτή αποτελούσε μια ξεκάθαρη επέμβαση στον ελληνοτουρκικό αγώνα και ωθούσε τα πράγματα σε σχεδόν βέβαιη στρατιωτική αναμέτρηση. Στις αρχές Αυγούστου ο Κόδριγκτον έλαβε τις πρώτες οδηγίες για μια δράση από μέρους του, που απαιτούσε «εξαιρετική προσοχή» και αυτοσυγκράτηση ώστε οι κινήσεις «να μην καταλήξουν σε εχθροπραξίες» και στρέβλωση του «ειρηνικού ρόλου που [οι Δυνάμεις] επιθυμούν να διατηρήσουν». Λίγοι στρατιωτικοί διοικητές έλαβαν τόσο ασαφείς οδηγίες ώστε να εξαναγκάσουν δύο αντιμαχόμενους να παύσουν τις εχθροπραξίες και να πειθαρχήσουν χωρίς να χρησιμοποιήσουν βία. Ο Κόδριγκτον, «προϊόν» μιας μακράς παράδοσης αρίστων στελεχών του Βρετανικού βασιλικού ναυτικού και βετεράνος των ναυμαχιών των Ναπολεοντίων πολέμων, ήταν αδιαμφισβήτητα ένας γενναίος και ικανός πολεμιστής και αποτελούσε ίσως τη χειρότερη επιλογή για μια αποστολή που απαιτούσε άριστες διπλωματικές ικανότητες και πολιτικό αισθητήριο. Καθήκον του Κόδριγκτον ήταν να εξαναγκάσει τους εμπολέμους –ουσιαστικά τον Ιμπραήμ- σε ανακωχή «ακόμα και με τη δύναμιν των όπλων» ενώ ταυτόχρονα συντόνιζε τις κινήσεις του Ρώσου ναυάρχου Λοντβίκ βαν Έϋδεν (Lodewijk van Heiden Ολλανδικής καταγωγής, οι Ρώσοι τον αποκαλούσαν Λογγίν Πέτροβιτς Γκέϊντεν), που επιθυμούσε άμεση εμπλοκή με τους Οθωμανούς και του Γάλλου ομολόγου του Ανρί Ντε Ρινιύ (Marie Henri Daniel Gauthier, comte de Rigny, στην ελληνική ιστοριογραφία καταγράφηκε ως «Δεριγνύ»), που ανέπτυξε την πιο αφανή και ουσιαστική δράση από τους τρείς διατηρώντας επαφές τόσο με τους Έλληνες οπλαρχηγούς όσο και με τους Τουρκαιγυπτίους μέσω των Γάλλων «συμβούλων» και επιτελαρχών τους.
Στο μεταξύ, στις ευρωπαϊκές αυλές, η κατάσταση του «ελληνικού ζητήματος» είχε μπεί πια σε νέα τροχιά εξελίξεων. Εγκαταλείποντας την παρωχημένη γραμμή της «μη επέμβασης» στα εσωτερικά της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, μία μετά την άλλη οι Μεγάλες Δυνάμεις άρχισαν να επιδεικνύουν όλο και μεγαλύτερη δραστηριότητα στο «ελληνικό ζήτημα». Καταλύτης υπήρξε η στάση της Ρωσίας, η οποία υπό τον νέο δυναμικό τσάρο Νικόλαο τον Α΄ έδειχνε αποφασισμένη να εκμεταλευτεί την αδυναμία της Υψηλής Πύλης να αντιμετωπίσει την επανάσταση των Ελλήνων και να «ανοίξει» τον αποκλεισμό της στη Μαύρη Θάλασσα προς την θερμή θάλασσα της Μεσογείου. Κάθετα αντίθετη στην προοπτική της εξόδου μιας δυναμικής Ρωσίας στον Μεσογειακό χώρο, η Αγγλία προσπάθησε να προσεταιριστεί αρχικά τον Ρώσο μονάρχη αλλά απέτυχε. Ο Βρετανός πρωθυπουργός Γεώργιος Κάνινγκ (George Canning) ανέλαβε και πάλι όπως και τα προηγούμενα έτη σημαντικές πρωτοβουλίες ώστε να αποτρέψει μονομερείς ρωσικές ενέργειες που θα μετέτρεπαν μια ελεγχόμενη μεσολάβηση σε γενικευμένο πόλεμο μεταξύ Οθωμανικής αυτοκρατορίας και ευρωπαίων. Η Γαλλία επίσης, άντιμετωπίζοντας από ετών την καχυποψία των Ευρωπαίων για το ναπολεόντειο παρελθόν της, επιζητούσε να μην μείνει περισσότερο μακρυά από το παιχνίδι και μάλιστα στον μεσογειακό χώρο, που θεωρούσε παραδοσιακά δικό της.
Η υπογραφή της Ιουλιανής Σύμβασης (6 Ιουνίου 1827) του Λονδίνου στόχευε ακριβώς στο να ελέγξει την αδιάκριτη βία μεταξύ των εμπολέμων και να χαλιναγωγήσει την ρωσική επεκτατικότητα προς τα Στενά. Ρωσική πολεμική μοίρα θα έπλεε προς την Ελλάδα αλλά θα δρούσε σε συνεργασία με την αντίστοιχη αγγλική και τη γαλλική υπό το γενικό πρόσταγμα του Βρεττανού ναυάρχου Εδουάρδου Κόδριγκτον (Edward Codrington), διοικητού της μοίρας της Μεσογείου. Η σύμβαση καλούσε τους εμπολέμους σε ανακωχή, και προέβλεπε τη ναυτική τους επιτήρηση από τους στολίσκους των τριών Δυνάμεων. Ειδικό άρθρο καθόριζε πως σε περίπτωση μη συμμόρφωσης των αντιμαχομένων, οι δυνάμεις θα ελάμβαναν μέτρα για τον εξαναγκασμό τους. Παρά τις προσπάθειες των διπλωματών να τονίσουν τον ανθρωπιστικό και ειρηνευτικό ρόλο του άρθρου αυτού, η ενέργεια αυτή αποτελούσε μια ξεκάθαρη επέμβαση στον ελληνοτουρκικό αγώνα και ωθούσε τα πράγματα σε σχεδόν βέβαιη στρατιωτική αναμέτρηση. Στις αρχές Αυγούστου ο Κόδριγκτον έλαβε τις πρώτες οδηγίες για μια δράση από μέρους του, που απαιτούσε «εξαιρετική προσοχή» και αυτοσυγκράτηση ώστε οι κινήσεις «να μην καταλήξουν σε εχθροπραξίες» και στρέβλωση του «ειρηνικού ρόλου που [οι Δυνάμεις] επιθυμούν να διατηρήσουν». Λίγοι στρατιωτικοί διοικητές έλαβαν τόσο ασαφείς οδηγίες ώστε να εξαναγκάσουν δύο αντιμαχόμενους να παύσουν τις εχθροπραξίες και να πειθαρχήσουν χωρίς να χρησιμοποιήσουν βία. Ο Κόδριγκτον, «προϊόν» μιας μακράς παράδοσης αρίστων στελεχών του Βρετανικού βασιλικού ναυτικού και βετεράνος των ναυμαχιών των Ναπολεοντίων πολέμων, ήταν αδιαμφισβήτητα ένας γενναίος και ικανός πολεμιστής και αποτελούσε ίσως τη χειρότερη επιλογή για μια αποστολή που απαιτούσε άριστες διπλωματικές ικανότητες και πολιτικό αισθητήριο. Καθήκον του Κόδριγκτον ήταν να εξαναγκάσει τους εμπολέμους –ουσιαστικά τον Ιμπραήμ- σε ανακωχή «ακόμα και με τη δύναμιν των όπλων» ενώ ταυτόχρονα συντόνιζε τις κινήσεις του Ρώσου ναυάρχου Λοντβίκ βαν Έϋδεν (Lodewijk van Heiden Ολλανδικής καταγωγής, οι Ρώσοι τον αποκαλούσαν Λογγίν Πέτροβιτς Γκέϊντεν), που επιθυμούσε άμεση εμπλοκή με τους Οθωμανούς και του Γάλλου ομολόγου του Ανρί Ντε Ρινιύ (Marie Henri Daniel Gauthier, comte de Rigny, στην ελληνική ιστοριογραφία καταγράφηκε ως «Δεριγνύ»), που ανέπτυξε την πιο αφανή και ουσιαστική δράση από τους τρείς διατηρώντας επαφές τόσο με τους Έλληνες οπλαρχηγούς όσο και με τους Τουρκαιγυπτίους μέσω των Γάλλων «συμβούλων» και επιτελαρχών τους.
Οι ναύαρχοι στην Ελλάδα
Κόδριγκτον και Ντε Ριγνύ έφτασαν στο Αιγαίο στα τέλη του καλοκαιριού και κοινοποίησαν τους όρους της ανακωχής, την οποία η ελληνική κυβέρνηση αποδέχθηκε αμέσως, παρά τις αντιδράσεις των οπλαρχηγών. Ο Ιμπραήμ δυσπιστούσε, θεωρώντας ότι οι ευρωπαϊκές δυνάμεις εμπλέκονταν αναρμόδια για να του στερήσουν τη δυνατότητα να καταβάλει οριστικά τους Έλληνες (και να χάσει έτσι όσα ο Σουλτάνος είχε υποσχεθεί στην Αίγυπτο ως ανταμοιβή). Έτσι επιφυλάχθηκε να απαντήσει μέχρι να λάβει εντολές από την Υψηλή Πύλη, περιορίζοντας τις ναυτικές του κινήσεις, όχι όμως και τις χερσαίες, οι οποίες συνέχιζαν την καταστροφή χωριών, δασών και καλλιεργιών. Μετά από ναυτική κρούση του ελληνικού στόλου στη βορειοδυτική Πελοπόννησο, ο Ιμπραήμ έσπευσε με τον στόλο του προς καταδίωξη των Ελλήνων αλλά μοίρα βρετανικών πλοίων από τη Ζάκυνθο τους σταμάτησε. Η ενέργεια αυτή εξόργισε τον Ιμπραήμ που θεώρησε πως οι Δυνάμεις μεροληπτούσαν εναντίον του. Οι Κόδριγκτον και Ντε Ριγνύ, μετά από σύσταση του τελευταίου, έσπευσαν να συναντηθούν με τον Αιγύπτιο αρχιστράτηγο αλλά ο Ιμπραήμ τους απέφυγε περιφρονητικά. Αποφάσισε να συγκεντρώσει τις δυνάμεις του, που πρόσφατα είχαν ενισχυθεί με νέα πλοία και 4000 άνδρες από την Αίγυπτο και την Τυνησία, σε οχυρωμένο όρμο ενόψει του χειμώνα αφήνοντας τους Αγγλογάλλους να ταλαιπωρούν σκάφη και πληρώματα σε άσκοπες περιπολίες εν αναμονή της στάσης του. Οι ναύαρχοι όμως, ενισχυμένοι με την άφιξη της ρωσικής μοίρας του ναυάρχου Βαν Έϋντεν, δεν ήταν διατεθειμένοι να αποτελέσουν αντικείμενο εμπαιγμού. Ωθούμενοι από τον ενθουσιασμό του Ρώσου ομολόγου τους και αντιλαμβανόμενοι τις προθέσεις του Ιμπραήμ, αποφάσισαν ότι δεν θα διακινδύνευαν να περάσουν τον χειμώνα εν πλώ. Ο Ιμπραήμ όφειλε να πειθαρχήσει ή να αντιμετωπίσει την ισχύ των όπλων.
Η μοιραία σύγκρουση
Ο κόλπος του Ναυαρίνου είναι ένα φυσικό λιμάνι πεταλοειδούς σχήματος με το στόμιό του να κοιτάει σε κατεύθυνση Δυτικά-Νοτιοδυτικά. Δυτικά του λιμανιού σχεδόν εφαπτόμενα βρίσκεται το μακρόστενο νησί της Σφακτηρίας που κλείνει τον κόλπο σε ένα φυσικό θύλακα-ορμητήριο για κάθε ναυτική δύναμη. Μοναδική πρόσβαση από τη θάλασσα είναι το μικρό στόμιο του λιμανιού μεταξύ Σφακτηρίας και του νοτίου χειλέως του κόλπου. Η πρόσβαση αυτή προστατεύεται από δύο φρούρια, του Παλαιοκάστρου στο νότιο χείλος και του Νεοκάστρου στο βόρειο αντίστοιχα. Ο Ιμπραήμ είχε επιλέξει εύστοχα αυτό το φυσικό όρμο για να τον χρησιμοποιήσει σαν στήριγμα του στόλου του και σαν βάση ανεφοδιασμού του στρατεύματός του. Από τον Φεβρουάριο του 1825, όταν αποβιβάστηκε η προσοχή του στράφηκε αμέσως εναντίον του κόλπου, τον οποίο κατέλαβε τελικά μέχρι τις αρχές Μαΐου και ενίσχυσε τις οχυρώσεις και τα κανονιοστάσια του Νεόκαστρου και Παλαιόκαστρου μετατρέποντάς τον σε ένα ναύσταθμο-φρούριο.
Σε αυτόν τον ναύσταθμο βρήκαν οι στόλοι των τριών συμμαχικών δυνάμεων τον Ιμπραήμ και τον στόλο του, όταν στις 8/20 Οκτωβρίου του 1827, οι ναυτικές μοίρες άρχισαν να πλέουν σε διπλή γραμμή παραγωγής. Ο στόλος του Ιμπραήμ, υπό τις διαταγές του Ταχήρ Πασά, παρέτασσε 89 πολεμικά και οπλιταγωγά, τα οποία είχαν παραταχθεί σε διάταξη ημισελήνου με τα δύο της άκρα να «ακουμπούν» στα δύο κανονιοστάσια, με τα βαρύτερα πολεμικά σε πρώτη γραμμή, τα πιο ελαφρά στη δεύτερη και τα οπλιταγωγά στην τρίτη. Ο συμμαχικός στόλος αποτελείτο από 27 πλοία (δώδεκα αγγλικά, οκτώ ρωσικά και επτά γαλλικά) αλλά παρέτασε περισσότερα βαρέα πολεμικά πλοία ναυμαχιών (ships of the line) από τον αντίπαλό του. Αθροιστικά, οι στόλοι αντιπαρέτασσαν 1.324 συμμαχικά πυροβόλα έναντι 2.240 τουρκοαιγυπτιακών, σε μία αναμέτρηση που όμως η εκπαίδευση των πληρωμάτων, η ηγεσία και η ναυτοσύνη θα έκριναν το αποτέλεσμα. Σύμφωνα με το σχέδιο του Κόδριγκτον πρώτη θα εισέπλεε η αγγλική μοίρα, με πρώτη τη ναυαρχίδα του ίδιου, το «Ασία», ακολουθούμενη από την γαλλική μοίρα και τελευταία τη ρωσική. Οι συμμαχικές μοίρες θα παρατάσσονταν έναντι των αντιπάλων τους με τους Βρετανούς στο κέντρο, τους Γάλλους στα δεξιά απέναντι από τους Αιγυπτίους και τους Ρώσους αριστερά έναντι των Τούρκων. Το «Ασία» πέρασε το στενό μεταξύ των δύο κανονιοστασίων στις δύο περίπου το μεσημέρι και αγκυροβόλησε στο κέντρο αντικρίζοντας τις ναυαρχίδες της Τουρκικής και Αιγυπτιακής μοίρας. Ακολούθησαν και τα υπόλοιπα βρεττανικά και γαλλικά σκάφη με αργές, προσεκτικές κινήσεις λόγω του συνωστισμού που επικρατούσε στον κόλπο.
Η ατμόσφαιρα ήταν βαρειά και τεταμένη. Οι άντρες στις ομοχειρίες των πυροβόλων ήταν κολλημένοι στα μπρούτζινα κανόνια τους, πριονίδι είχε σκορπιστεί στα καταστρώματα για να απορροφά το αίμα, πεζοναύτες με μουσκέτα επάνδρωναν καίριες θέσεις για να βάλλουν και αυτοί κατά του εχθρού ή να αποτρέψουν λιποταξίες. Το αίμα παλλόταν στις φλέβες του λαιμού και ιδρώτας έτρεχε στα μέτωπα των ναυτικών και στις δύο παρατάξεις. Ο φόβος δεν γνωρίζει μέρη. Τα πλοία συνωστίζονταν τόσο που μία σπίθα θα άναβε τη φωτιά της μάχης. Η αφορμή ήρθε όταν η βρετανική φρεγάτα «Ντάρμουτ» (Dartmouth) στην είσοδο του λιμανιού πρόσεξε απέναντί του ένα πυρπολικό πλοίο που ετοιμαζόταν και έστειλε μια λέμβο με τον υποπλοίαρχο Φιτζρόϋ με μήνυμα ειρηνικών προθέσεων. Οι Οθωμανοί αφού έκαναν σήμα στον Φιτζρόϋ να μην πλησιάσει άνοιξαν πυρ εναντίον του σκοτώνοντας τον ίδιο και μερικούς άνδρες. Ο πλοίαρχος του «Ντάρμουτ» έστειλε τότε νέο σκάφος για να ρυμουλκήσει το πυρπολικό μακρυά από το πλοίο του. Όταν ο εχθρός πυροβόλησε και πάλι άνοιξε πυρ με τα μουσκέτα για να καλύψει τους άνδρες του. Την ίδια στιγμή, αιγυπτιακή φρεγάτα άνοιξε πυρ και χτύπησε τη γαλλική ναυαρχίδα «Σειρήνα» (Sirène) που αμέσως ανταπέδωσε τα πυρά.
Ο κόλπος του Ναυαρίνου είναι ένα φυσικό λιμάνι πεταλοειδούς σχήματος με το στόμιό του να κοιτάει σε κατεύθυνση Δυτικά-Νοτιοδυτικά. Δυτικά του λιμανιού σχεδόν εφαπτόμενα βρίσκεται το μακρόστενο νησί της Σφακτηρίας που κλείνει τον κόλπο σε ένα φυσικό θύλακα-ορμητήριο για κάθε ναυτική δύναμη. Μοναδική πρόσβαση από τη θάλασσα είναι το μικρό στόμιο του λιμανιού μεταξύ Σφακτηρίας και του νοτίου χειλέως του κόλπου. Η πρόσβαση αυτή προστατεύεται από δύο φρούρια, του Παλαιοκάστρου στο νότιο χείλος και του Νεοκάστρου στο βόρειο αντίστοιχα. Ο Ιμπραήμ είχε επιλέξει εύστοχα αυτό το φυσικό όρμο για να τον χρησιμοποιήσει σαν στήριγμα του στόλου του και σαν βάση ανεφοδιασμού του στρατεύματός του. Από τον Φεβρουάριο του 1825, όταν αποβιβάστηκε η προσοχή του στράφηκε αμέσως εναντίον του κόλπου, τον οποίο κατέλαβε τελικά μέχρι τις αρχές Μαΐου και ενίσχυσε τις οχυρώσεις και τα κανονιοστάσια του Νεόκαστρου και Παλαιόκαστρου μετατρέποντάς τον σε ένα ναύσταθμο-φρούριο.
Σε αυτόν τον ναύσταθμο βρήκαν οι στόλοι των τριών συμμαχικών δυνάμεων τον Ιμπραήμ και τον στόλο του, όταν στις 8/20 Οκτωβρίου του 1827, οι ναυτικές μοίρες άρχισαν να πλέουν σε διπλή γραμμή παραγωγής. Ο στόλος του Ιμπραήμ, υπό τις διαταγές του Ταχήρ Πασά, παρέτασσε 89 πολεμικά και οπλιταγωγά, τα οποία είχαν παραταχθεί σε διάταξη ημισελήνου με τα δύο της άκρα να «ακουμπούν» στα δύο κανονιοστάσια, με τα βαρύτερα πολεμικά σε πρώτη γραμμή, τα πιο ελαφρά στη δεύτερη και τα οπλιταγωγά στην τρίτη. Ο συμμαχικός στόλος αποτελείτο από 27 πλοία (δώδεκα αγγλικά, οκτώ ρωσικά και επτά γαλλικά) αλλά παρέτασε περισσότερα βαρέα πολεμικά πλοία ναυμαχιών (ships of the line) από τον αντίπαλό του. Αθροιστικά, οι στόλοι αντιπαρέτασσαν 1.324 συμμαχικά πυροβόλα έναντι 2.240 τουρκοαιγυπτιακών, σε μία αναμέτρηση που όμως η εκπαίδευση των πληρωμάτων, η ηγεσία και η ναυτοσύνη θα έκριναν το αποτέλεσμα. Σύμφωνα με το σχέδιο του Κόδριγκτον πρώτη θα εισέπλεε η αγγλική μοίρα, με πρώτη τη ναυαρχίδα του ίδιου, το «Ασία», ακολουθούμενη από την γαλλική μοίρα και τελευταία τη ρωσική. Οι συμμαχικές μοίρες θα παρατάσσονταν έναντι των αντιπάλων τους με τους Βρετανούς στο κέντρο, τους Γάλλους στα δεξιά απέναντι από τους Αιγυπτίους και τους Ρώσους αριστερά έναντι των Τούρκων. Το «Ασία» πέρασε το στενό μεταξύ των δύο κανονιοστασίων στις δύο περίπου το μεσημέρι και αγκυροβόλησε στο κέντρο αντικρίζοντας τις ναυαρχίδες της Τουρκικής και Αιγυπτιακής μοίρας. Ακολούθησαν και τα υπόλοιπα βρεττανικά και γαλλικά σκάφη με αργές, προσεκτικές κινήσεις λόγω του συνωστισμού που επικρατούσε στον κόλπο.
Η ατμόσφαιρα ήταν βαρειά και τεταμένη. Οι άντρες στις ομοχειρίες των πυροβόλων ήταν κολλημένοι στα μπρούτζινα κανόνια τους, πριονίδι είχε σκορπιστεί στα καταστρώματα για να απορροφά το αίμα, πεζοναύτες με μουσκέτα επάνδρωναν καίριες θέσεις για να βάλλουν και αυτοί κατά του εχθρού ή να αποτρέψουν λιποταξίες. Το αίμα παλλόταν στις φλέβες του λαιμού και ιδρώτας έτρεχε στα μέτωπα των ναυτικών και στις δύο παρατάξεις. Ο φόβος δεν γνωρίζει μέρη. Τα πλοία συνωστίζονταν τόσο που μία σπίθα θα άναβε τη φωτιά της μάχης. Η αφορμή ήρθε όταν η βρετανική φρεγάτα «Ντάρμουτ» (Dartmouth) στην είσοδο του λιμανιού πρόσεξε απέναντί του ένα πυρπολικό πλοίο που ετοιμαζόταν και έστειλε μια λέμβο με τον υποπλοίαρχο Φιτζρόϋ με μήνυμα ειρηνικών προθέσεων. Οι Οθωμανοί αφού έκαναν σήμα στον Φιτζρόϋ να μην πλησιάσει άνοιξαν πυρ εναντίον του σκοτώνοντας τον ίδιο και μερικούς άνδρες. Ο πλοίαρχος του «Ντάρμουτ» έστειλε τότε νέο σκάφος για να ρυμουλκήσει το πυρπολικό μακρυά από το πλοίο του. Όταν ο εχθρός πυροβόλησε και πάλι άνοιξε πυρ με τα μουσκέτα για να καλύψει τους άνδρες του. Την ίδια στιγμή, αιγυπτιακή φρεγάτα άνοιξε πυρ και χτύπησε τη γαλλική ναυαρχίδα «Σειρήνα» (Sirène) που αμέσως ανταπέδωσε τα πυρά.
Το πυρ γενικεύτηκε. Το «Ασία» δέχτηκε πυρά από την τουρκική ναυαρχίδα. Ο Κόδριγκτον έστειλε λέμβο με τον Έλληνα πλοηγό Πέτρο Μικέλη στον Αιγύπτιο διοικητή Μουχαράμπεη με το μήνυμα ότι οι προθέσεις των συμμάχων δεν ήταν να χτυπήσουν τον οθωμανικό στόλο αλλά να τον αναγκάσουν να αφήσει το Ναυαρίνο και να επιστρέψει στην Αλεξάνδρεια και τα Δαρδανέλια. Οι Αιγύπτιοι χολωμένοι σκότωσαν τον απεσταλμένο και άνοιξαν πυρ ομαδόν κατά του «Ασία». Η καλύτερη εκπαίδευση και οι επιδόσεις των βρεττανών πυροβολητών όμως κατέβαλαν τα εχθρικά πλοία. Το σκηνικό ήταν εφιαλτικό λόγω της μεγάλης ισχύος πυρός και του περιορισμένου χώρου. Τα περισσότερα πλοία ήταν αγκυροβολημένα και έβαλαν ακίνητα. Πυκνός καπνός γέμιζε την ατμόσφαιρα πνίγοντας τους ναυτικούς. Ένταση δημιουργήθηκε όταν εχθρικό πυρπολικό κόλησε στην πλώρη του γαλλικού πολεμικού «Σκιπίων» μεταδίδοντας φωτιά στα ιστία. Η άμεση όμως παρέμβαση του «Ντάρμουτ» και του «Ρόδου» που ρυμούλκησαν το πυρπολικό μακρυά έσωσε την κατάσταση. Η μάχη διεξαγόταν σκληρή και η υπεροχή των Τουρκοαιγυπτίων σε αριθμούς αντισταθμιζόταν από την εμπειρία και πειθαρχία των Αγγλογάλλων. Περί τις τρείς το μεσημέρι ο ρωσικός στόλος μπήκε στο λιμάνι και ένωσε τα πυρά του με τους άλλους γεμίζοντας κουράγιο τους Ευρωπαίους. Η ρωσική ναυαρχίδα «Αζόφ» βύθισε ή κατέστρεψε τρεις τουρκικές φρεγάτες και μία κορβέττα ενώ δέχθηκε 153 χτυπήματα. Κατά τις τέσσερις το απόγευμα η πρώτη γραμμή του Οθωμανικού στόλου είχε αποσυντεθεί αποκαλύπτοντας τα μικρότερα και ασθενέστερα οπλισμένα πλοία. Οι βρετανικές πηγές αναφέρουν ότι από το σημείο αυτό ο Κόδριγκτον αποπειράθηκε δύο φορές να διατάξει παύση πυρός αλλά τα μηνύματά του είτε δεν έγιναν αντιληπτά ή δεν εισακούστηκαν στην έξαψη της μάχης. Η πορεία της ναυμαχίας έλαβε μορφή μάχης εξόντωσης με εκατοντάδες νεκρούς, που σκοτώθηκαν από τους κανονιοβολισμούς, κάηκαν ζωντανοί ή πνίγηκαν. Στις απώλειες του οθωμανικού στόλου συνέβαλε και ο φανατισμός πολλών πλοιάρχων που βύθισαν τα πλοία τους για να μην αιχμαλωτιστούν από τους Ευρωπαίους. Η ναυαμαχία έληξε περί τις έξι το απόγευμα με πλήρη επικράτηση του συμμαχικού στόλου. Η τελευταία μεγάλη αναμέτρηση ιστιοφόρων της ιστορίας είχε τελειώσει.
Ο απόηχος της αναμέτρησης
Ο απολογισμός της ναυμαχίας ήταν ενδεικτικός της εκπαίδευσης και του επαγγελματισμού των ευρωπαϊκών πληρωμάτων. Οι Τουρκοαιγύπτιοι είχαν απωλέσει τα 60 από τα 89 πλοία τους που είχαν κατακαεί ή βυθιστεί, ενώ τα υπόλοιπα είχαν εξωκείλει στα αβαθή για να μην αιχμαλωτιστούν ακέραια. Μόλις 14 πλοία θα έφταναν λίγους μήνες αργότερα στην Αλεξάνδρεια. Αν και οι απώλειες των Τουρκοαιγυπτίων δεν έγινε ποτέ δυνατόν να καταγραφούν υπολογίζονται σε 10.000 περίπου νεκρούς και τραυματίες. Από τους συμμάχους 660 περίπου σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν, με τους Βρεττανούς να καταβάλουν το μεγαλύτερο τίμημα. Κανένα πλοίο των ενωμένων ευρωπαϊκών στόλων δεν βυθίστηκε, αν και πολλά όπως το «Ασία» έπαθαν σοβαρές ζημιές.
Ο αντίκτυπος της ναυμαχίας ήταν μεγάλος και τεράστια η συμβολή της στην πορεία της ελληνικής επανάστασης. Μέγας ενθουσιασμός κατέλαβε τους Έλληνες που μετά από πολλές απογοητεύσεις και ταπεινώσεις έβλεπαν την ναυμαχία ως την έμπρακτη παρέμβαση της Ευρώπης για την προστασία τους. Με ενθουσιασμό και ικανοποίηση υποδέχθηκαν τα νέα και στην Ρωσία και Γαλλία. Οι Γάλλοι γιόρτασαν το γεγονός ότι ο στόλος τους στάθηκε επάξια στο πλευρό του αγγλικού, που τόσες φορές τον είχε ταπεινώσει, κερδίζοντας μια περήφανη νίκη και ο γαλλικός λαός, που είχε από την πρώτη στιγμή ταχθεί στο πλευρό των Ελλήνων για ανεξαρτησία, έβλεπε πλέον τη δικαίωση των πόθων του. Στη Ρωσία ο Τσάρος Νικόλαος ο Α΄ παρασημοφόρησε τον ναύαρχο Βαν Έϋντεν και έστειλε συγχαρητήρια επιστολή στον Κόδριγκτον για το υπέροχο μαχητικό πνεύμα και τις ικανότητες που επέδειξε. Αντίθετα στην Αυστρία ο αυτοκράτωρ Φραγκίσκος χαρακτήρισε τη ναυμαχία «δολοφονία» ενώ ο Καγκελάριος Μέττερνιχ προέβλεψε ότι θα προκαλούσε «γενικό χάος».
Στο Λονδίνο η είδηση δίχασε κοινό και κυβέρνηση. Ο νέος Πρωθυπουργός Γκότεριχ, που διαδέχθηκε τον αποθανόντα από τον Αύγουστο Κάνιγκ, καταφέρθηκε με σκληρούς χαρακτηρισμούς κατά του Κόδριγκτον γιατί παρανόησε τις εντολές που έλαβε και προχώρησε σε σύγκρουση με τους Οθωμανούς καταστρέφοντας τον στόλο τους και ανοίγοντας ουσιαστικά τον δρόμο για τους Ρώσους. Για την κοινή γνώμη όμως ο Κόδριγκτον ήταν ήρωας που στάθηκε στο ύψος των περιστάσεων πετυχαίνοντας μια περήφανη νίκη για τα βρεττανικά όπλα, αντάξια των παραδόσεων του βασιλικού ναυτικού. Στην Κωνσταντινούπολη τα νέα έγιναν γνωστά στις 19 Οκτωβρίου / 1 Νοεμβρίου προκαλώντας αγανάκτηση και οργή.
Ο Σουλτάνος Μαχμούτ ο Β΄προέβη σε σκληρές δηλώσεις και απειλές αλλά απέφυγε να κακοποιήσει Ευρωπαίους στην Πόλη. Καταγγέλοντας την κατάφορη εμπλοκή της Ευρώπης σε εσωτερικό ζήτημα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, έκλεισε τα Στενά στα πλοία των Δυνάμεων –ιδίως των Ρώσων- κάλεσε τους Μουσουλμάνους όλης της Αυτοκρατορίας σε Ιερό Πόλεμο (Jihad) κατά των απίστων και ανακάλεσε την ισχύ της Συνθήκης του Άκκερμαν που είχε υπογράψει το προηγούμενο έτος. Ο Σουλτάνος υπολόγιζε ότι η δράση των Δυνάμεων δεν θα είχε συνέχεια και ότι οι 40.000 και πλέον άνδρες του στρατού στην Πελοπόννησο αρκούσαν για να πνίξουν την επανάσταση στο αίμα. Ωστόσο, η καταστροφή του στόλου προκάλεσε πανικό στο στράτευμα του Ιμπραήμ, που εξαρτώμενο απόλυτα από τον θαλάσσιο εφοδιασμό για την επιβίωσή του αντιμετώπιζε πλεόν το φάσμα της πείνας και της καταστροφής. Ο Ιμπραήμ, σε συνεννόηση με τους ναυάρχους θα αποσυρθεί αναγκαστικά από την Πελοπόννησο το επόμενο έτος αφού εκθεμελιώσει πρώτα την Τριπολιτσά σε μια έξαρση θυμού και αγριότητας. Παρά τα βάσανα όμως και την καταστροφή, το Ναυαρίνο αποτέλεσε οπωσδήποτε σταθμό στην πορεία της Ελλάδας προς την απελευθέρωση και την ανεξαρτησία.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος ΙΒ΄, «Η Ελληνική Επανάσταση», σ.466 κ.ε. , Εκδοτική Αθηνών, ΑΘΗΝΑ 1978
2. Παπαρρηγόπουλου Κ. : Ιστορία του Ελληνικού Έθνους στην κοινή νεοελληνική γλώσσα, τόμος 20 (1821-1827), εκδόσεις National Geographic Society, 2009-2010
3. Λάσκαρη Σ.: Διπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821-1914, Η Επέμβασις των Τριών Δυνάμεων, ΑΘΗΝΑ 1947
4. Τρικούπη, Σπυρ.: Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, Β΄ Έκδοση, τόμος Δ΄-κεφ. ΞΘ΄ «Ναυμαχία του Νεοκάστρου», Εκδ. Οίκος Χρ. Γιοβανούδη-ΑΘΗΝΑ 1968
5. Ασπρέα, Γ. :Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1960, Τόμος Α΄, Εκδόσεις «Χρήσιμα Βιβλία», ΑΘΗΝΑ 1931
ΙΣΤΟΤΟΠΟΙ
6. World Naval Ships Forums/ Naval History / Battles and Events / The Battle of Navarino 1827 http://www.worldnavalships.com/forums/archive/index.php/t-8110.html
2. Παπαρρηγόπουλου Κ. : Ιστορία του Ελληνικού Έθνους στην κοινή νεοελληνική γλώσσα, τόμος 20 (1821-1827), εκδόσεις National Geographic Society, 2009-2010
3. Λάσκαρη Σ.: Διπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821-1914, Η Επέμβασις των Τριών Δυνάμεων, ΑΘΗΝΑ 1947
4. Τρικούπη, Σπυρ.: Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, Β΄ Έκδοση, τόμος Δ΄-κεφ. ΞΘ΄ «Ναυμαχία του Νεοκάστρου», Εκδ. Οίκος Χρ. Γιοβανούδη-ΑΘΗΝΑ 1968
5. Ασπρέα, Γ. :Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1960, Τόμος Α΄, Εκδόσεις «Χρήσιμα Βιβλία», ΑΘΗΝΑ 1931
ΙΣΤΟΤΟΠΟΙ
6. World Naval Ships Forums/ Naval History / Battles and Events / The Battle of Navarino 1827 http://www.worldnavalships.com/forums/archive/index.php/t-8110.html
7. National Maritime Museum: The Battle of Navarino, 20 October 1827: from the general chart collection http://www.nmm.ac.uk/explore/collections/by-type/archive-and-library/item-of-the-month/previous/the-battle-of-navarino-1827
8. A Web of English History: Sir Edward Codrington (1770-1851) http://www.historyhome.co.uk/people/cod-ton.htm
9. Russian Navy: Battle of the Navarino Bay http://rusnavy.com/history/events/navarino.htm
10. Γιαννίτση, Θεοδώρα: Η ναυμαχία του Ναβαρίνου στα αρχεία της Κρατικής Βιβλιοθήκης της Ρωσίας, ΚΕΝΤΡΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ-Κρατική Βιβλιοθήκη της Ρωσίας (πρώην Λένιν): http://www.kerie.org/viewpage.php?page_id=47
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου