Τον Ιανουάριο του 1847 ο Δημήτριος η Τσαμης Καρατάσος, υπασπιστης του βασιλιά Όθωνα μετέβη στην πρεσβεία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην Αθήνα για να επικυρώσει το διαβατήριό του με σκοπό να ταξιδέψει στην Κωνσταντινούπολη για οικογενειακούς λόγους.
Προς μεγάλη του έκπληξη ο πρέσβης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην Ελλάδα Κωνσταντίνος Μουσούρος, Φαναριώτης, αρνήθηκε να του το επικυρώσει υποστηρίζοντας ότι λόγω της δράσης του στην οθωμανική τότε Μακεδονία, εθεωρείτο από τον Σουλτάνο persona non grata.
Ο Δημήτριος ή Τσάμης Καρατάσος
Ο Δημήτριος ή Τσάμης Καρατάσος (1798 – 1861) ήταν Έλληνας αγωνιστής (γιος του οπλαρχηγού Αναστάσιου Καρατασου) στην Ελληνική Επανάσταση του 1821, που έδρασε στην περιοχή της Νάουσας. Μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους, ο Τσάμης Καρατάσος συνέχισε τις προσπάθειες για την απελευθέρωση της Μακεδονίας, συμμετέχοντας αργότερα στη νέα επανάσταση της Χαλκιδικής, το 1854, της οποίας και ήταν ένας από τους βασικούς υποκινητές της.
Ο Κωνσταντίνος Μουσούρος-Πασάς (1807-1891) ήταν ελληνικής καταγωγής διπλωμάτης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Διετέλεσε πρέσβης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην Ελλάδα, από το 1840 μέχρι 1848, επί Βασιλείας του Όθωνα και στη συνέχεια στη Βιέννη, το Λονδίνο, και το Τορίνο. Υποστήριζε πάντοτε σθεναρά τα οθωμανικά συμφέροντα.
Ο Δημήτριος ή Τσάμης Καρατάσος (1798 – 1861) ήταν Έλληνας αγωνιστής (γιος του οπλαρχηγού Αναστάσιου Καρατασου) στην Ελληνική Επανάσταση του 1821, που έδρασε στην περιοχή της Νάουσας. Μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους, ο Τσάμης Καρατάσος συνέχισε τις προσπάθειες για την απελευθέρωση της Μακεδονίας, συμμετέχοντας αργότερα στη νέα επανάσταση της Χαλκιδικής, το 1854, της οποίας και ήταν ένας από τους βασικούς υποκινητές της.
Ο Κωνσταντίνος Μουσούρος-Πασάς (1807-1891) ήταν ελληνικής καταγωγής διπλωμάτης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Διετέλεσε πρέσβης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην Ελλάδα, από το 1840 μέχρι 1848, επί Βασιλείας του Όθωνα και στη συνέχεια στη Βιέννη, το Λονδίνο, και το Τορίνο. Υποστήριζε πάντοτε σθεναρά τα οθωμανικά συμφέροντα.
Ο Κωνσταντίνος Μουσούρος (Kostaki Musurus Bey)
Δύο ημέρες μετά το περιστατικό στην πρεσβεία της Υψηλής Πύλης, διοργανώθηκε ο χορός στα Ανάκτορα, στον οποίο ήταν προσκεκλημένος και ο Κωνσταντίνος Μουσούρος. Ο Όθωνας έχοντας ενημερωθεί για το περιστατικό τον πλησίασε και του είπε στα γαλλικά ότι θεώρησε το γεγονός προσβλητικό προς το πρόσωπό του. Από εκεί και πέρα ίσως και με παρέμβαση του Βρετανού πρέσβη στην Ελλάδα Ναυάρχου Edmund Lyons, ο Κωνσταντίνος Μουσούρος αποχώρησε προσβεβλημένος.
Την αμέσως επόμενη ημέρα, ο πρωθυπουργός Ιωάννης Κωλέττης προσπάθησε να λύσει την παρεξήγηση αλλά ο Βρετανός πρέσβης έπεισε τον Μουσούρο να στείλει έγγραφο στην ελληνική κυβέρνηση, θεωρώντας υπεύθυνο για το επεισόδιο τον Έλληνα πρωθυπουργό. Ο Κωλέττης από την άλλη κατηγόρησε τον Μουσούρο. Με αυτόν τον τρόπο διεκοπησαν οι διπλωματικές σχέσεις Ελλάδος – Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Άμεση συνέπεια ήταν η διακοπή των εμπορικών σχέσεων, ενώ οι οθωμανικές αρχές δεν αναγνώριζαν τις ελληνικές προξενικές αρχές στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Το παραπάνω οδηγούσε τους μη κατέχοντες την οθωμανική υπηκοότητα στο να εγκαταλείψουν τις οθωμανικές περιοχές.
Δύο ημέρες μετά το περιστατικό στην πρεσβεία της Υψηλής Πύλης, διοργανώθηκε ο χορός στα Ανάκτορα, στον οποίο ήταν προσκεκλημένος και ο Κωνσταντίνος Μουσούρος. Ο Όθωνας έχοντας ενημερωθεί για το περιστατικό τον πλησίασε και του είπε στα γαλλικά ότι θεώρησε το γεγονός προσβλητικό προς το πρόσωπό του. Από εκεί και πέρα ίσως και με παρέμβαση του Βρετανού πρέσβη στην Ελλάδα Ναυάρχου Edmund Lyons, ο Κωνσταντίνος Μουσούρος αποχώρησε προσβεβλημένος.
Την αμέσως επόμενη ημέρα, ο πρωθυπουργός Ιωάννης Κωλέττης προσπάθησε να λύσει την παρεξήγηση αλλά ο Βρετανός πρέσβης έπεισε τον Μουσούρο να στείλει έγγραφο στην ελληνική κυβέρνηση, θεωρώντας υπεύθυνο για το επεισόδιο τον Έλληνα πρωθυπουργό. Ο Κωλέττης από την άλλη κατηγόρησε τον Μουσούρο. Με αυτόν τον τρόπο διεκοπησαν οι διπλωματικές σχέσεις Ελλάδος – Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Άμεση συνέπεια ήταν η διακοπή των εμπορικών σχέσεων, ενώ οι οθωμανικές αρχές δεν αναγνώριζαν τις ελληνικές προξενικές αρχές στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Το παραπάνω οδηγούσε τους μη κατέχοντες την οθωμανική υπηκοότητα στο να εγκαταλείψουν τις οθωμανικές περιοχές.
Ο Ιωάννης Κωλέττης του Roberti Albert (Εθνική Πινακοθήκη)
Μετά τον θάνατο του Κωλέττη, η επόμενη κυβέρνηση απέστειλε επιστολή στον Υπουργό Εξωτερικών της Υψηλής Πύλης, με την οποία εξέφραζε τη λύπη της για την παρεξήγηση. Ο Σουλτάνος από την πλευρά του απέστειλε εκ νέου τον Μουσούρο στην Αθήνα ως πρέσβη.
Ερμηνεύοντας την στάση των Άγγλων
Σημαντικός παράγοντας στην γεωπολιτική σκέψη των Αγγλοσαξόνων αποτελεί η κυριαρχία στην «Ακτογραμμή» (Rimland). Η «περιοχή της καρδιάς» (Heartland) είναι η κεντρική και πιο σημαντική περιοχή της Ευρασίας: όποιος την κατέχει μπορεί να ελέγξει τον κόσμο. Καταλήγει προτείνοντας την πολιτική της ανάσχεσης (containment) της χώρας ή χωρών που κατέχουν την Heartland ώστε να εμποδιστεί η απρόσκοπτη πρόσβαση στη θάλασσα (θεωρία Halford Mackinder).
Σημαντικό στοιχείο για τον έλεγχο της Heartland αποτελεί ο έλεγχος της Ακτογραμμής (Nicholas Spykman). Ιστορικά – διαχρονικά οι αυτοκρατορίες χωρίζονται σε ναυτεμπορικές και χερσαίες. Ξεκινώντας από την Κλασική Αρχαιότητα και το δίπολο Αθήνα – Σπάρτη, συνεχίζοντας στο Μεσαίωνα με τα δίπολα ιταλικές πόλεις – Βυζάντιο και Βενετία – Οθωμανική Αυτοκρατορία, στην νεώτερη εποχή Μ. Βρετανία – ευρωπαικές δυνάμεις και καταλήγοντας στο δίπολο ΗΠΑ – ΕΣΣΔ. Η ναυτεμπορική αυτοκρατορία συνήθως διαθέτει πιο πλουραλιστικό πολιτειακό σύστημα, ενώ η χερσαία πιο κλειστό.
Η Ελλάδα και η Τουρκία αποτελούν σημαντικά μέρη της Ακτογραμμής καθώς είναι ο συνδετικός κρίκος μεταξύ Ευρώπης και Ασίας. Είναι κρίσιμο για την κυρίαρχη ναυτεμπορική δύναμη να ασκεί ουσιαστικό έλεγχο και στις δύο αυτές χώρες. Αν αυτό δεν γίνεται, τότε ανοίγει ο δρόμος για την δύναμη που ελέγχει την Heartland (στην προκειμένη περίπτωση η Ρωσία) να βρει δίοδο προς στη Μεσόγειο.
O Edmund Lyons
Ο πρέσβης της Μ. Βρετανίας στην Ελλάδα στην εποχή της βασιλείας του Όθωνα Sir Edmund Lyons θα πει χαρακτηριστικά: “Η Ελλάδα μπορεί να είναι είτε ρωσική είτε βρετανική. Ρωσική αποκλείεται να είναι”. Σε όλες τις κρίσεις του Ανατολικού Ζητήματος (ιδιαίτερα των 1853 -1856 και 1875 – 1878 ) η Μ. Βρετανία ακολούθησε παρελκυστική πολιτική ανάμεσα στην Ελλάδα και την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η πολιτική της Μ. Βρετανίας αντικατοπτρίζεται σε επιστολή του υπουργού των Εξωτερικών της Μ. Βρετανίας Salisbury:
«Το όλο θέμα είναι άπό τά πιο στενόχωρα για μάς. Είναι τρομερά δύσκολο να τάχουμε καλά με τον ιδιοκτήτη και τον κληρονόμο του ταυτόχρονα. Χρειαζόμαστε τη βοήθεια και των δύο για να αναχαιτίσουμε τούς Σλάβους… Είναι άπαραίτητο για τούς σκοπούς μας, ή παρακμή τής Τουρκίας και ή άνάπτυξη τής Ελλάδος να βαδίσουν με το ίδιο βήμα. Ή Τουρκία δεν πρέπει να σκοτωθή, ενόσω δείχνει κάποια σημάδια πραγματικής ζωής, και ή Ελλάδα πρέπει να είναι εύχαριστημένη να περιμένη… Οί έλληνικές φιλοδοξίες δεν πρέπει να αναχαιτισθούν, άλλα ούτε είναι όρθή ή άμεση ικανοποίησή τους… Έχοντας (οί Έλληνες) στομάχια πού ζητούν περισσότερη ούσιαστική τροφή, μπορούν να τραφούν έπιδέξια με τα όνειρά τους. Αύτό είναι για το καλό τους…» (Evangelos Kofos, Greece and Eastern Crisis 1875 – 1878, Θεσσαλονίκη: Institute for Balkan Studies, 1975, σελ 221).
Η Βρετανία απομακρύνθηκε σαφώς από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, όταν περί τα 1900, οι Οθωμανοί προσέγγισαν ουσιαστικά μια άλλη δύναμη που εμφανιζόταν πλέον ως διεκδικήτρια της κυριαρχίας στο Heartland, τη Γερμανία. Τότε, η Μ. Βρετανία προσανατολίστηκε ολοκληρωτικά προς την «ελληνική λύση». Σε αυτό το πλαίσιο οι Βρετανοί δέχθηκαν τις διεκδικήσεις του Ελευθέριου Βενιζέλου στην Μ. Ασία.
Την περίοδο των “Μουσουρικών” η Μεγάλη Ιδέα μόλις είχε διατυπωθεί και επίσημα από τον Ιωάννη Κωλέττη. Στους οπαδούς του “γαλλικού κόμματος” του Κωλέττη ήταν διάχυτη η ανάγκη απελευθέρωσης των αλύτρωτων εδαφών. Για τον Κωλέττη πρόοδος της χώρας σήμαινε να καταστεί «καλά οργανωμένη, ισχυρή και εκτεταμένη». Ο Κωλέττης θεωρείται, όπως ήδη αναφέρθηκε, ο εισηγητής του όρου «Μεγάλη Ιδέα» σε μία αγόρευσή του στην εθνοσυνέλευση που είχε συγκληθεί το 1843. Σύμφωνα με τον Κωλέττη η Επανάσταση του 1821 δεν έγινε για να απελευθερωθούν μόνο οι περιοχές που ενετάχθησαν στο ελληνικό κράτος αλλά για όλους του Έλληνες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. «Η Αθήνα είναι η πρωτεύουσα του βασιλείου. Η Κωνσταντινούπολη όμως είναι η μεγάλη πρωτεύουσα, το όνειρο και η ελπίδα των Ελλήνων».
Αυτή η εμμονή στον αλυτρωτισμό εξηγείται και από το γεγονός ότι ένα μεγάλο μέρος των υποστηρικτών του κόμματος αποτελείτο από άεργους αγωνιστές, οι οποίοι μπορούσαν να ζήσουν μόνο ασχολούμενοι με τον πόλεμο. Ο Κωλέττης προτιμούσε λοιπόν να τους στέλνει στις οθωμανικές επαρχίες που συνόρευαν με την Ελλάδα. Με αυτόν τον τρόπο ξεφορτωνόταν έναν κίνδυνο αποσταθεροποίησης της εξουσίας του, ενώ παράλληλα φαινόταν στους Έλληνες συνεπής στα ζητήματα των εθνικών διεκδικήσεων.
Ο βασιλιάς Όθων και η βασίλισσα Αμαλία σε βόλτα στην Αθήνα το 1854 (αγνώστου)
Δημοσιεύεται στο methormisakathektou.politics.blog
Μετά τον θάνατο του Κωλέττη, η επόμενη κυβέρνηση απέστειλε επιστολή στον Υπουργό Εξωτερικών της Υψηλής Πύλης, με την οποία εξέφραζε τη λύπη της για την παρεξήγηση. Ο Σουλτάνος από την πλευρά του απέστειλε εκ νέου τον Μουσούρο στην Αθήνα ως πρέσβη.
Ερμηνεύοντας την στάση των Άγγλων
Σημαντικός παράγοντας στην γεωπολιτική σκέψη των Αγγλοσαξόνων αποτελεί η κυριαρχία στην «Ακτογραμμή» (Rimland). Η «περιοχή της καρδιάς» (Heartland) είναι η κεντρική και πιο σημαντική περιοχή της Ευρασίας: όποιος την κατέχει μπορεί να ελέγξει τον κόσμο. Καταλήγει προτείνοντας την πολιτική της ανάσχεσης (containment) της χώρας ή χωρών που κατέχουν την Heartland ώστε να εμποδιστεί η απρόσκοπτη πρόσβαση στη θάλασσα (θεωρία Halford Mackinder).
Σημαντικό στοιχείο για τον έλεγχο της Heartland αποτελεί ο έλεγχος της Ακτογραμμής (Nicholas Spykman). Ιστορικά – διαχρονικά οι αυτοκρατορίες χωρίζονται σε ναυτεμπορικές και χερσαίες. Ξεκινώντας από την Κλασική Αρχαιότητα και το δίπολο Αθήνα – Σπάρτη, συνεχίζοντας στο Μεσαίωνα με τα δίπολα ιταλικές πόλεις – Βυζάντιο και Βενετία – Οθωμανική Αυτοκρατορία, στην νεώτερη εποχή Μ. Βρετανία – ευρωπαικές δυνάμεις και καταλήγοντας στο δίπολο ΗΠΑ – ΕΣΣΔ. Η ναυτεμπορική αυτοκρατορία συνήθως διαθέτει πιο πλουραλιστικό πολιτειακό σύστημα, ενώ η χερσαία πιο κλειστό.
Η Ελλάδα και η Τουρκία αποτελούν σημαντικά μέρη της Ακτογραμμής καθώς είναι ο συνδετικός κρίκος μεταξύ Ευρώπης και Ασίας. Είναι κρίσιμο για την κυρίαρχη ναυτεμπορική δύναμη να ασκεί ουσιαστικό έλεγχο και στις δύο αυτές χώρες. Αν αυτό δεν γίνεται, τότε ανοίγει ο δρόμος για την δύναμη που ελέγχει την Heartland (στην προκειμένη περίπτωση η Ρωσία) να βρει δίοδο προς στη Μεσόγειο.
O Edmund LyonsΟ πρέσβης της Μ. Βρετανίας στην Ελλάδα στην εποχή της βασιλείας του Όθωνα Sir Edmund Lyons θα πει χαρακτηριστικά: “Η Ελλάδα μπορεί να είναι είτε ρωσική είτε βρετανική. Ρωσική αποκλείεται να είναι”. Σε όλες τις κρίσεις του Ανατολικού Ζητήματος (ιδιαίτερα των 1853 -1856 και 1875 – 1878 ) η Μ. Βρετανία ακολούθησε παρελκυστική πολιτική ανάμεσα στην Ελλάδα και την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η πολιτική της Μ. Βρετανίας αντικατοπτρίζεται σε επιστολή του υπουργού των Εξωτερικών της Μ. Βρετανίας Salisbury:
«Το όλο θέμα είναι άπό τά πιο στενόχωρα για μάς. Είναι τρομερά δύσκολο να τάχουμε καλά με τον ιδιοκτήτη και τον κληρονόμο του ταυτόχρονα. Χρειαζόμαστε τη βοήθεια και των δύο για να αναχαιτίσουμε τούς Σλάβους… Είναι άπαραίτητο για τούς σκοπούς μας, ή παρακμή τής Τουρκίας και ή άνάπτυξη τής Ελλάδος να βαδίσουν με το ίδιο βήμα. Ή Τουρκία δεν πρέπει να σκοτωθή, ενόσω δείχνει κάποια σημάδια πραγματικής ζωής, και ή Ελλάδα πρέπει να είναι εύχαριστημένη να περιμένη… Οί έλληνικές φιλοδοξίες δεν πρέπει να αναχαιτισθούν, άλλα ούτε είναι όρθή ή άμεση ικανοποίησή τους… Έχοντας (οί Έλληνες) στομάχια πού ζητούν περισσότερη ούσιαστική τροφή, μπορούν να τραφούν έπιδέξια με τα όνειρά τους. Αύτό είναι για το καλό τους…» (Evangelos Kofos, Greece and Eastern Crisis 1875 – 1878, Θεσσαλονίκη: Institute for Balkan Studies, 1975, σελ 221).
Η Βρετανία απομακρύνθηκε σαφώς από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, όταν περί τα 1900, οι Οθωμανοί προσέγγισαν ουσιαστικά μια άλλη δύναμη που εμφανιζόταν πλέον ως διεκδικήτρια της κυριαρχίας στο Heartland, τη Γερμανία. Τότε, η Μ. Βρετανία προσανατολίστηκε ολοκληρωτικά προς την «ελληνική λύση». Σε αυτό το πλαίσιο οι Βρετανοί δέχθηκαν τις διεκδικήσεις του Ελευθέριου Βενιζέλου στην Μ. Ασία.
Την περίοδο των “Μουσουρικών” η Μεγάλη Ιδέα μόλις είχε διατυπωθεί και επίσημα από τον Ιωάννη Κωλέττη. Στους οπαδούς του “γαλλικού κόμματος” του Κωλέττη ήταν διάχυτη η ανάγκη απελευθέρωσης των αλύτρωτων εδαφών. Για τον Κωλέττη πρόοδος της χώρας σήμαινε να καταστεί «καλά οργανωμένη, ισχυρή και εκτεταμένη». Ο Κωλέττης θεωρείται, όπως ήδη αναφέρθηκε, ο εισηγητής του όρου «Μεγάλη Ιδέα» σε μία αγόρευσή του στην εθνοσυνέλευση που είχε συγκληθεί το 1843. Σύμφωνα με τον Κωλέττη η Επανάσταση του 1821 δεν έγινε για να απελευθερωθούν μόνο οι περιοχές που ενετάχθησαν στο ελληνικό κράτος αλλά για όλους του Έλληνες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. «Η Αθήνα είναι η πρωτεύουσα του βασιλείου. Η Κωνσταντινούπολη όμως είναι η μεγάλη πρωτεύουσα, το όνειρο και η ελπίδα των Ελλήνων».
Αυτή η εμμονή στον αλυτρωτισμό εξηγείται και από το γεγονός ότι ένα μεγάλο μέρος των υποστηρικτών του κόμματος αποτελείτο από άεργους αγωνιστές, οι οποίοι μπορούσαν να ζήσουν μόνο ασχολούμενοι με τον πόλεμο. Ο Κωλέττης προτιμούσε λοιπόν να τους στέλνει στις οθωμανικές επαρχίες που συνόρευαν με την Ελλάδα. Με αυτόν τον τρόπο ξεφορτωνόταν έναν κίνδυνο αποσταθεροποίησης της εξουσίας του, ενώ παράλληλα φαινόταν στους Έλληνες συνεπής στα ζητήματα των εθνικών διεκδικήσεων.
Ο βασιλιάς Όθων και η βασίλισσα Αμαλία σε βόλτα στην Αθήνα το 1854 (αγνώστου)
Δημοσιεύεται στο methormisakathektou.politics.blog
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου